چکیده

هزار و یک شب را مادر قصه­ های جهان نامیده­ اند. حضور قومیت­ های مختلف از هر ملیتی در این اثر چنان آشکار است که قابل انکار نیست. این کتاب طی قرن­ها منبع سرگرمی برای عامه و زمینه ی تحقیقات و پژوهش­ های گسترده برای محققان و پژوهشگران بوده­ است؛ به طوری که امروزه یکی از منابع عمده برای مطالعه و تحقیق فرهنگ ملل شرق و مسائل اجتماعی و تاریخی شرقی به شمار می ­رود. این مجموعه پیش از اینکه عربی باشد، ریشه در افسانه ­های کهن ایرانی دارد و ترکیب آن با قصه­های مناطق دیگر چون هند باستان، عرب، بغداد، مصر و غیره از آن شاهکاری ساخته­است که می­توان در آن از عرف، آداب و رسوم، باورها، آیین­ها و هنجارهای فرهنگی و اجتماعی مناطق گوناگون به ویژه جهان شرق همزمان آشنا شد و اطلاعاتی کسب کرد. به طور کلی، داستان­های هزار و یک شب به دلیل امتزاج فرهنگ­ های گوناگون شرقی، زمینه­ ی بسیار مناسبی را برای مطالعه­ ی تطبیقی مفاهیم و باورهای فرهنگی و اجتماعی در داستان­ ها و حکایت­ های این اثر ایجاد کرده ­است. مقاله­ ی حاضر نیز بر آن است که با نگاه تطبیقی، به بررسی نقاط اشتراک و وجه اختلاف داستان­ها و قصه­ های دو خاستگاه عمده­ ی این اثر یعنی ایرانی و مصری از جهت مشترکات یا تضادهای فرهنگی، اجتماعی، آداب، عادات و باورهایی که بین این دو خاستگاه در این اثر ریشه دوانیده ­است، بپردازد. بدین منظور پس از نگاهی گذرا به خصوصیات و ویژگی­های داستان­های ایرانی و مصری این مجموعه، در ادامه با ذکر شواهدی از این اثر به افتراق و شباهت داستان­ های این دو دسته خواهیم پرداخت.